Tranh Gỗ Khảm Trai

1.Khảm trai là gì? bắt nguồn từ đâu?

1.1 Nghề khảm trai là gì?

Nghề khảm trai là một nghề cần tới nhiều công sức và công phu. Mỗi bức tranh khảm trai đều phải trải qua 6 bước cơ bản : Từ vẽ mẫu-cưa trai theo nét vẽ- đục gỗ và gắn mảnh trai vào gỗ- mài khảm cho đẹp- hoàn thiện các nét –sơn bột đen để làm nổi rõ các chi tiết của tranh.

Để cho ra một sản phẩm tranh gỗ khảm trai tinh xảo, sống động, người nghệ nhân phải đảm bảo cho quá trình cắt mảnh trai, mài rũa rồi gắn trai vào gỗ không bị vỡ, phải luôn phẳng phiu, phần gỗ đục và mảnh trai phải ăn khít với nhau.

Khảm trai là một hình thức gắn mảnh trai, mảnh ốc… vào tranh

Việc lựa chọn các loại vỏ trai, vỏ ốc, vỏ hến… sao cho phù hợp với tranh cũng là một khâu vô cùng quan trọng. Trong đó vỏ trai có nhiều loại như: trai mảnh nhỏ- sẫm màu, trai thịt trắng-vỏ mình dày, trai Thanh Hóa có nhiều vân. Nếu là ốc thì phải chọn loại ốc biển xà cừ có nhiều ở vùng biển Trung-Nam. Ngoài ra có một loại vỏ trai đặc biệt với tên gọi cửu khổng (có 9 lỗ vỏ ở mép vỏ trai) có vân màu sắc đa dạng như cầu vồng.

Muốn có bức tranh mặt nổi với các chi tiết như: núi non, cánh công, cánh phượng….phải tìm đúng được loại vỏ trai cửu khổng mới đẹp.

Nhờ vào bàn tay khéo léo, tài hoa cùng óc sáng tạo vô biên của người nghệ nhân mà từ những mảnh trai vô chi vô giác bỗng chốc trở lên sống động, lung linh trên tranh, mang lại những giá trị cao về văn hóa nghệ thuật.

1.2 Nghề khảm trai có nguồn gốc từ đâu?

Nghề khảm trai có nguồn gốc từ làng Chuôm Ngọ, huyện Phú Xuyên

Theo sử sách ghi lại thì nghề khảm trai có nguồn gốc từ làng Chuôm Ngọ, thuộc xã Chuyên Mỹ, huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội bây giờ. Xưa kia có rất nhiều thợ khảm giỏi muốn phát triển nghề ở những chốn đô thị phồn hoa đã tập hợp lại và ra Thăng Long làm ăn, từ đó phố hàng Khay được ra đời. Việc phát triển làm ăn thuận lợi, những người thợ đã cùng nhau dựng ngôi đền thờ tổ ở làng Cựu Lâu (là phố Tràng Tiền ngày nay) để thờ tổ nghề. Sau này đô thị phát triển làng Cựu Lâu bị phá đi để mở phố Tràng Tiền, theo đó nhà thờ tổ cũng bị phá bỏ. Tuy không còn nhà thờ tổ nhưng nghề khảm trai vẫn được truyền lại tới tận bây giờ. Ngày nay nghề khảm trai còn được phát triển với nhiều hình thức sáng tạo hơn trước kia.

2. Nét nghệ thuật vĩnh hằng của tranh gỗ khảm trai

Khảm trai trước đây được thực hiện trên các chất liệu như : gỗ, đồng, đồi mồi và khảm trai sơn dầu. Tuy nhiên hiện nay khảm trai trên  gỗ là hình thức được ưa chuộng và phổ thông nhất. Bởi gỗ thường có những thớ mịn lại rắn chắc, màu gỗ tự nhiên có ánh đỏ, hồng, nâu , khi kết hợp với các họa tiết trai ốc sẽ tạo ra độ tương phản nổi bật rất đẹp mắt.

Tranh gỗ khảm trai có giá trị nghệ thuật cao

 

Tùy theo giá trị của bức tranh khách yêu cầu mà người thợ làm tranh sẽ chọn vật liệu như: trai, ốc cho phù hợp với giá trị đó. Những bức tranh có họa tiết khảm xà cừ (ốc xà cừ), nếu nhìn từ chính diện sẽ thấy óng ánh màu hồng sáng, khi nhìn chéo cạnh lại rực lên ánh sáng của lửa ngọc lục huyền bí. Giá trị nghệ thuật vĩnh hằng của những bức tranh gỗ khảm trai một phần cũng từ ánh sáng huyền bí đó tạo ra.

3. Quy trình làm tranh gỗ khảm trai, khảm ốc, khảm xà cừ…

3.1 Phác thảo bản vẽ (vẽ mẫu)

Các nghệ nhân làm tranh sẽ vẽ phác thảo ra bức tranh , do tính chất của tranh khảm trai cần độ chính xác cao nên mỗi nét vẽ đều được các nghệ nhân tính toán chi li sao cho tỉ lệ từng cảnh vật phải thật cân đối trong tổng thể bố cục tranh.

Các nghệ nhân phác thảo tranh

3.2 Chọn vật liệu cho bức tranh đã phác thảo

Việc chọn nguyên liệu làm tranh vừa dễ mà lại khó, bởi nếu không có kinh nghiệm làm lâu năm sẽ không chọn được đúng vật liệu đúng vị trí , làm mất đi cái hồn của tranh. Mỗi mảnh trai, mảnh ốc xà cừ, hay mảnh bào ngư đều phải được đặt đúng vị trí của nó thì mới toát lên được vẻ đẹp hoàn mỹ của tranh.

3.3 Đục, cắt nguyên liệu theo tranh mẫu đã vẽ

Căn theo tranh mẫu đã phác thảo mà các nghệ nhân vẽ lên nguyên liệu và tiến hành cắt theo những đường nét đã vẽ. Để ra được những đường nét tinh xảo , người nghệ nhân phải tự tay cắt và mài rũa từng chút một. Làm được công đoạn này người thợ phải làm nghề ít nhất từ 4-6 năm.

3.4 Gắn kết các mảnh cắt lại với nhau theo mẫu

Các mảnh trai, mảnh ốc nhỏ được ghép lại với nhau tạo thành một bố cục cụ thể. Công đoạn này yêu cầu người nghệ nhân làm tranh phải thật sự nghiêm túc, có những ý tưởng sáng tạo ra cách ghép mới mẻ hơn, lạ mắt độc đáo hơn

Người nghệ nhân gắn kết các mảnh trai, mảnh ốc lên tranh

 

3.5 Tiến hành đục khắc gỗ theo hình mảnh trai đã cắt ghép

Việc gắn các mảnh khảm với gỗ sao cho vừa khít thì công đoạn đục khắc gỗ cũng vô cùng quan trọng. Tùy thuộc vào việc khảm chìm hay khảm nổi mà mỗi người nghệ nhân lại áp dụng những kỹ thuật khác nhau.

3.6 Hoàn thiện tranh

Sau khi tranh đã thành hình về mặt thô, sẽ tiến hành mài nhẵn, đánh bóng từng đường nét , tỉa nét và làm nổi bật nét. Sau khi hoàn thành sẽ phủ một lớp bột sơn đen lên tranh để cọ làm sắc nét hơn cho bức tranh.

4. Ưu điểm vượt trội của tranh gỗ khảm trai

Tranh gỗ khảm trai có nhiều ưu điểm vượt trội so với các sản phẩm tranh mỹ nghệ khác về : độ bền, độ sang trọng và ý nghĩa sâu sa.

Như chúng ta đã biết thì báu vật của rừng là gỗ, vỏ trai, vỏ ốc là báu vật của biển cả.Vì vậy mà việc dùng vỏ trai, vỏ ốc có những màu sắc lấp lánh tựa kim cương để tạo ra những bức tranh gỗ khảm trai vô cùng quý giá, sang trọng.

Tranh gỗ khảm trai có tính thẩm mỹ cao cùng độ bền với thời gian

Về độ bền: Tranh gỗ khảm trai được chọn lựa làm từ các loại gỗ quý hiếm như gỗ hương, gỗ gụ, …. Đây đều là những loại gỗ có độ bền cao, màu tự nhiên rất đẹp. Với tranh khảm trai ngày nay, hầu hết các làng nghề đều nhập khẩu các loại vỏ trai, vỏ ốc từ Singapore hay Hồng Kông… màu sắc vân rất rực rỡ và đẹp mắt .

Treo tranh gỗ khảm trai trong nhà không chỉ đơn thuần là một tác phẩm nghệ thuật mà tranh còn toát ra khí phách, tính cách của gia chủ. Tranh gỗ khảm trai góp phần cho không gian trở nên sang trọng theo phong cách hoài cổ riêng.

5. Cách bảo quản tranh gỗ khảm trai, khảm ốc

Với tất cả các loại tranh gỗ khảm trai, khảm ốc, khảm xà cừ đều có sự co dãn nhất định vào các mùa trong năm. Những ai mới chơi tranh gỗ thì chắc hẳn đều lo lắng cho sự co dãn của gỗ, cũng như quá trình co rút của dung dịch keo gắn ốc, mảnh trai vào gỗ. Không riêng gì đồ gỗ mới hay cũ, tất cả đều có sự co dãn, bởi trong thân gỗ luôn tồn tại một lượng tinh dầu và hơi nước, khi gặp thời tiết thay đổi đột ngột, gỗ chưa thích ứng được sẽ dễ bị co dãn.

Nên treo tranh gỗ khảm trai ở vị trí tránh ánh nắng trực tiếp

Phần dưới đây đồ gỗ Việt An sẽ chia sẻ với các bạn về những cách hạn chế sự co dãn của tranh gỗ khảm trai do tác động của yếu tố thời tiết bên ngoài.

• Tránh để tranh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời vì nắng nóng của mặt trời sẽ dễ làm gỗ bị nóng lên và cong vênh hoặc co ngót lại nhanh do lượng hơi nước trong gỗ bốc hơi.
• Hạn chế vệ sinh tranh bằng cách lau nước, việc lau nước vào tranh có thể làm bạc đi chất gỗ tự nhiên, làm lượng hơi nước trong tranh gỗ không được ổn định.
• Hạn chế treo tranh trong phòng có máy lạnh : Nếu tranh được treo trong phòng máy lạnh thì người chơi tranh nên quét một lớp nhớt ở mặt trái của tranh để giữ được độ ẩm ổn định.
• Không dùng các loại hóa chất để vệ sinh tranh gỗ khảm trai: Các chất hóa học sẽ dễ làm ảnh hưởng tới chất keo dùng để gắn mảnh trai, mảnh ốc trên gỗ.

Người xưa có câu “của bền tại người” chính vì thế hãy trân trọng và giữ gìn những bức tranh gỗ khảm trai thật cẩn thận. Mong rằng những chia sẻ của đồ gỗ Việt An về cách bảo quản tranh gỗ khảm trai sẽ giúp ích phần nào đó cho bạn.